Ο φιλόσοφος Σωκράτης, μέσα από τη λιτότητα της σκέψης του και το οξύ του πνεύμα, χάρισε στην ανθρωπότητα μια κλίμακα αξιολόγησης της νοητικής και ηθικής ποιότητας του ανθρώπου. Η αξία του νου δεν μετριέται από τον όγκο της πληροφορίας, αλλά από το εύρος των θεμάτων που καταδέχεται να συζητά. Η επιλογή τού τι απασχολεί τη σκέψη μας, είναι ίσως η ισχυρότερη αντανάκλαση του ποιοι πραγματικά είμαστε.

Το καράτε, ως φιλοσοφία ζωής και όχι μόνο ως πολεμική τέχνη, προσφέρει στον ασκούμενο τα εργαλεία για να κάνει αυτή τη διάκριση, για να μάθει να συζητά ιδέες, να κατανοεί γεγονότα και να μην παγιδεύεται στην ευτέλεια της προσωπικής κριτικής. Το μονοπάτι του καρατέκα είναι ο δρόμος που οδηγεί από τον θόρυβο της επιφάνειας προς το βάθος του νοήματος. Και εκεί, στην ησυχία της αυτογνωσίας, αναδύεται η ικανότητα να ξεχωρίζει κανείς τι αξίζει τον λόγο.

Τα δυνατά μυαλά συζητούν ιδέες, τα μέτρια γεγονότα και τα αδύναμα άλλους ανθρώπους (Σωκράτης)

Τα δυνατά μυαλά συζητούν ιδέες: 

Ο νους ως πεδίο δημιουργίας

Η σκέψη είναι δημιουργία, και η δημιουργία είναι ζωή. Ο άνθρωπος που επιλέγει να στρέψει το βλέμμα του στις ιδέες και να τις διερευνήσει, αρνείται να παραδοθεί στην αδράνεια. Η ιδέα, στην πιο καθαρή της μορφή, δεν είναι τίποτε άλλο παρά η προσπάθεια του ανθρώπου να κατανοήσει το αόρατο, να αποδώσει νόημα στο χάος. Ένα δυνατό μυαλό δεν αναπαράγει απλώς, δημιουργεί ερωτήσεις που γεννούν περισσότερες ερωτήσεις. Η αμφιβολία γίνεται κινητήρια δύναμη και όχι εμπόδιο.

Ο καρατέκα, από τα πρώτα του βήματα, καλείται να κατανοήσει την έννοια του “γιατί”. Γιατί κάνω αυτή την τεχνική; Γιατί στέκομαι έτσι; Γιατί πρέπει να χαμηλώσω το εγώ μου για να μάθω; Αυτή η συνεχής διανοητική διερεύνηση τον βάζει στον δρόμο των ιδεών. Ο σεβασμός που καλλιεργεί για την παράδοση, την πειθαρχία και την εσωτερική δύναμη είναι το υπόβαθρο για να συνδιαλέγεται με έννοιες, όχι με επιφάνειες.

Η συζήτηση ιδεών δεν είναι πάντοτε εύκολη. Συχνά τρομάζει, γιατί απαιτεί την αφαίρεση της προσωπικής αλήθειας και την αποδοχή μιας πιο καθολικής οπτικής. Στον κόσμο του καράτε, αυτή η διαδικασία μοιάζει με την πτώση και την επανάληψη, κάθε φορά πιο ακριβής, πιο ουσιαστική.

Η φιλοσοφική σκέψη μέσα από την τέχνη του καράτε διδάσκει ότι η δύναμη δεν βρίσκεται στη νίκη του άλλου, αλλά στη νίκη της εσωτερικής δύναμης. Και για να συμβεί αυτό, απαιτείται εσωτερική εργασία. Η συζήτηση περί ιδεών είναι μία μορφή αυτής της εργασίας, είναι ο διάλογος με τον εαυτό που αρνείται να αρκεστεί στο εύκολο.

Τα δυνατά μυαλά δεν ανήκουν σε κάποιους “εκλεκτούς”. Είναι επιλογή και στάση ζωής. Είναι η προθυμία να αντέξεις το βάθος, να χαμηλώσεις το βλέμμα για να δεις πιο ψηλά, και να μη βιαστείς να δώσεις απαντήσεις πριν ζήσεις τις ερωτήσεις.

“Η ιδέα δεν γεννιέται στον θόρυβο του νου, αλλά στη σιωπή του ερωτήματος. Το δυνατό μυαλό δεν φωνάζει, συλλογίζεται.”

Τα μέτρια μυαλά συζητούν γεγονότα: Η ουδετερότητα ως παγίδα και ως ευκαιρία

Ο άνθρωπος που περιορίζεται στο να παρακολουθεί ή να σχολιάζει γεγονότα συχνά εγκλωβίζεται σε μια ψευδαίσθηση κατανόησης. Αντί να ερμηνεύει, περιγράφει. Αντί να εμβαθύνει, αναπαράγει. Στο καράτε αυτό μοιάζει με εκείνον που απλώς εκτελεί τεχνικές χωρίς να κατανοεί τη φιλοσοφία πίσω από αυτές. Ναι μεν πράττει, αλλά δεν εξελίσσεται. Μένει στη φόρμα, όχι στο νόημα.

Ωστόσο, η συζήτηση γεγονότων δεν είναι απαραιτήτως ανούσια. Όταν μετατραπεί σε εργαλείο αναστοχασμού και αφορμή για ουσιαστική αναζήτηση, γίνεται γέφυρα προς τα δυνατά μυαλά. Ένα περιστατικό κοινωνικής βίας μπορεί να σταθεί αφορμή για να αναζητηθεί το νόημα της ηθικής. Ένας πόλεμος μπορεί να οδηγήσει στη σκέψη για την έννοια της ειρήνης και της ανθρώπινης φύσης. Το καράτε, μέσα από την πειθαρχία και τη μη βία, μας διδάσκει πώς να μετατρέπουμε γεγονότα σε αξίες.

Η μέτρια σκέψη είναι μια ζώνη άνεσης. Ο καρατέκα όμως καλείται να φύγει από τη ζώνη αυτή. Κάθε γεγονός στη ζωή του μπορεί να ιδωθεί ως κάλεσμα για αλλαγή. Μία αποτυχία σε αγώνα, μια αποβολή, ένας τραυματισμός. Όλα είναι γεγονότα, αλλά ο τρόπος που θα τα ερμηνεύσει μπορεί να τον οδηγήσει είτε στη στασιμότητα είτε στη μεταμόρφωση.

Το να σταθούμε στα γεγονότα δεν είναι αδυναμία, είναι όμως αδυναμία να σταθούμε μόνο σε αυτά. Ο δάσκαλος που βλέπει ένα λάθος τεχνικής και το αντιμετωπίζει σαν απλό γεγονός, χάνει την ευκαιρία να χτίσει σκέψη. Ο δάσκαλος που παίρνει το λάθος και το κάνει εργαλείο παιδείας, είναι αυτός που μετέτρεψε ένα μέσο σε σκοπό.

“Το γεγονός είναι ο καθρέφτης. Το ερώτημα είναι αν θα δεις το πρόσωπό σου ή θα κοιτάξεις μόνο το γυαλί. Η κατανόηση γεννιέται όταν αρνηθείς την ουδετερότητα.”

Τα αδύναμα μυαλά συζητούν άλλους ανθρώπους: Η σιωπηλή απώλεια της ταυτότητας

Η ενασχόληση με τη ζωή των άλλων δεν είναι απλώς επιφανειακή, είναι βαθιά παραπλανητική. Το αδύναμο μυαλό δεν αντέχει τη σιωπή, γιατί στη σιωπή έρχεται αντιμέτωπο με τον εαυτό του. Έτσι, στρέφεται προς τα έξω, προς τους άλλους, μετατρέποντας τον σχολιασμό τους σε κύρια μορφή ύπαρξης.

Το κουτσομπολιό, η διαρκής σύγκριση, η ανάγκη να “πεις κάτι για κάποιον” είναι ανάγκη μιας βαθιάς ανασφάλειας και ενός νου που αρνείται να στραφεί εντός του. Είναι σαν ένας καρατέκα που αντί να εξασκείται στον εσωτερικό του αγώνα, αναλώνεται συνεχώς στο τι κάνει ο αντίπαλος. Κι έτσι, δεν προχωρά ούτε βήμα. Μένει ακίνητος, παγιδευμένος στην ψευδαίσθηση της συμμετοχής, ενώ στην ουσία στέκει παρατηρητής της ζωής των άλλων.

Η δύναμη του νου έγκειται στη συγκέντρωση. Και δεν υπάρχει μεγαλύτερη διάσπαση από το να προσπαθείς να χτίσεις τη ζωή σου με υλικά δανεικά από τις ζωές των άλλων. Στο καράτε, όταν συγκρίνεις συνεχώς την τεχνική σου με τους άλλους, χάνεις την επαφή με το δικό σου σώμα, τη δική σου αναπνοή, τη δική σου εξέλιξη. Το αδύναμο μυαλό δεν δημιουργεί, απλώς καταναλώνει την ενέργεια των άλλων, χωρίς να την επιστρέφει σε καμία μορφή παραγωγής.

Όταν η συζήτηση για τους άλλους γίνεται καθημερινότητα, τότε εύκολα αμβλύνεται η ενσυναίσθηση, γεννιέται η κατάκριση, χάνεται η ηθική. Το να γίνεις καλύτερος μέσα από τον σχολιασμό του χειρότερου δεν είναι εξέλιξη, είναι αυτοεξαπάτηση. Η πραγματική πρόοδος έρχεται όταν το βλέμμα δεν είναι στραμμένο στην αποτυχία του άλλου, αλλά στην αναζήτηση του καλύτερου εαυτού μας.

Το καράτε δεν διδάσκει ποτέ να κοιτάς τον αντίπαλο με κριτική διάθεση. Διδάσκει να τον σέβεσαι, γιατί μέσα από αυτόν θα γνωρίσεις τα όρια σου. Ο σεβασμός αυτός ξεκινά από την άρνηση να μιλήσεις για εκείνον, αν δεν μπορείς πρώτα να κοιτάξεις μέσα σου. Κι εκεί βρίσκεται η γενναιότητα, στο να αφήσεις τον άλλον να υπάρχει, ενώ εσύ παλεύεις να αναγνωρίσεις ποιος πραγματικά είσαι.

“Η ευκολία να μιλάς για τους άλλους είναι πάντα αντιστρόφως ανάλογη της δυσκολίας να μιλήσεις ειλικρινά με τον εαυτό σου. Η σιωπή δεν είναι αδυναμία, είναι το πεδίο του εσωτερικού πολεμιστή.”

Το κάλεσμα της νοητικής εντιμότητας

Σε έναν κόσμο όπου οι φωνές πολλαπλασιάζονται και οι σιωπές λιγοστεύουν, το απόφθεγμα του Σωκράτη γίνεται πυξίδα. Δεν είναι απλώς ένας διαχωρισμός ανθρώπων σε κατηγορίες, αλλά μια ηθική πρόσκληση. Μια πρόσκληση να αναμετρηθείς με τον εαυτό σου και να αναρωτηθείς: “Πού στρέφεται ο νους μου; Τι επιλέγω να καλλιεργώ καθημερινά;”.

Το δυνατό μυαλό δεν σημαίνει αναγκαστικά διανοητική υπεροχή. Είναι κυρίως μια στάση ζωής, μια εσωτερική δέσμευση απέναντι στην αλήθεια και την πρόοδο. Είναι η απόφαση να μην αναλώνεσαι σε μικρότητες, να μην τρέφεσαι από το λάθος του άλλου, αλλά να αναζητάς σταθερά το φως της ιδέας και της δημιουργίας. Όπως στο καράτε δεν έχει νόημα να κοιτάς πώς πέφτει ο αντίπαλος, αλλά πώς στέκεσαι εσύ, έτσι και στη ζωή, σημασία έχει πού θεμελιώνεις τη σκέψη σου.

Όλοι μας περνάμε από τις τρεις φάσεις του ρητού. Άλλοτε θα σχολιάσουμε γεγονότα, άλλοτε θα παρασυρθούμε από πρόσωπα. Όμως εκεί δοκιμάζεται η ετοιμότητα του πνευματικού μαχητή, στο αν μπορεί να επιστρέψει στην ουσία, στην ιδέα, στο όραμα. Γιατί η πραγματική μάχη δεν είναι ανάμεσα σε δυνατούς και αδύναμους νου, αλλά ανάμεσα στη λήθη και την επίγνωση.

Ο ρόλος του καρατέκα δεν είναι μόνο σωματικός, είναι πρωτίστως πνευματικός. Καλείσαι να προστατεύσεις τη διάυγεια της σκέψης σου όπως προστατεύεις τη γραμμή του σώματός σου. Γιατί το κάθε σου βήμα, είτε πάνω στο tatami είτε έξω απ’ αυτό, είναι μια πράξη υπευθυνότητας. Είσαι το πρότυπο για όσους σε κοιτούν και κυρίως, για τον εαυτό σου που σε παρακολουθεί σιωπηλά.

Μη γίνεις αυτός που μιλά για άλλους ανθρώπους.

Μη αρκεστείς στο να αφηγείσαι γεγονότα.

Γίνε ο άνθρωπος που δημιουργεί ιδέες, γιατί αυτές είναι που αλλάζουν τον κόσμο.

“Η ποιότητα του νου μετριέται από τον προσανατολισμό του, όταν στρέφεται προς τις ιδέες, ακονίζει τη σκέψη, όταν εγκλωβίζεται στα γεγονότα, κουράζει τη βούληση, όταν καθηλώνεται στους άλλους, διαβρώνει την ταυτότητα. Το ανώτερο πνεύμα δεν θορυβεί, δημιουργεί. Δεν περιπλανάται, στοχεύει. Δεν σχολιάζει, μεταμορφώνει.”

Τριαντάφυλλος Βασίλης 

Προπονητής Καράτε αναγνωρισμένος από την Γενική Γραμματεία Αθλητισμού και την Παγκόσμια Ομοσπονδία Καράτε (W.K.F), Προπονητής Ειδικής Αγωγής με ειδίκευση στα παιδιά.