Υπάρχουν στιγμές που κοιτάμε τον εαυτό μας στον καθρέφτη και προσπαθούμε να πείσουμε τον νου ότι κάτι δεν έγινε γιατί «δεν μπορούσαμε». Ότι οι περιστάσεις ήταν αντίξοες, ότι η στιγμή δεν ήταν σωστή, ότι κάτι έλειπε ή κάποιος άλλος έφταιγε. Κάπως έτσι γεννιούνται οι δικαιολογίες. Μικρές, εύπλαστες, πλάνες παρηγοριές, που διαστρεβλώνουν την αλήθεια: Όλα είναι επιλογές. Και κάθε επιλογή καθρεφτίζει την ποιότητα της συνείδησής μας. Στην προπόνηση, στην καθημερινότητα, στη ζωή. Εκεί που ο άλλος βλέπει εμπόδια, ο πολεμιστής διακρίνει μονοπάτια. Εκεί που οι περισσότεροι ψάχνουν εξηγήσεις για να μείνουν στάσιμοι, ο καρατέκα κάνει ένα βήμα μπροστά. Αυτό το κεφάλαιο είναι αφιερωμένο σε αυτή την εσωτερική δύναμη. Στην επιλογή της δράσης αντί της αδράνειας. Στην επιλογή της ευθύνης αντί του άλλοθι. Στην επιλογή του να είσαι παρών, ακόμα και όταν όλα σε καλούν να υποχωρήσεις.
Η Ψευδαίσθηση της Δικαιολογίας
Οι δικαιολογίες μοιάζουν με ένα εσωτερικό καταφύγιο, έναν φαινομενικά ασφαλή χώρο όπου ο άνθρωπος κρύβεται από τις απαιτήσεις της πραγματικότητας. Όμως στην ουσία, λειτουργούν ως μηχανισμός παθητικότητας. Δεν εξηγούν απλώς την αποτυχία, την ενισχύουν. Όταν το μυαλό υιοθετεί μια αφήγηση όπου φταίνε οι εξωτερικές συνθήκες, αποσυνδέεται από τη δύναμη της επιλογής. Αυτή η αποσύνδεση στερεί την πρωτοβουλία και καταργεί την ελευθερία του ατόμου να αλλάξει το μονοπάτι του.
Ο εγκέφαλος, μαθαίνει να εδραιώνει πρότυπα συμπεριφοράς. Όσο περισσότερο χρησιμοποιούνται δικαιολογίες, τόσο πιο φυσιολογική γίνεται η αποφυγή της ευθύνης. Ο μαθητής που δεν ήρθε στο μάθημα γιατί «είχε διάβασμα», ο ενήλικος που δεν πήγε γυμναστήριο γιατί “έβρεχε”, όλοι τους ενισχύουν ένα δίκτυο αντίστασης προς την αλλαγή. Και σταδιακά, αυτό το μοτίβο γίνεται τρόπος ζωής.
Το karate δεν αφήνει χώρο για τέτοιες κατασκευές. Όταν μπαίνεις στο dojo, δεν έχει σημασία αν είσαι κουρασμένος, αν σε πιέζει η δουλειά ή αν δεν είχες διάθεση. Η ίδια η πρακτική του καράτε σε επανασυνδέει με την αλήθεια: το σώμα υπακούει σε αυτό που αποφασίζει το πνεύμα. Και όταν το πνεύμα είναι αποφασισμένο, δεν υπάρχουν πια προφάσεις.
Ο σεβασμός στην αλήθεια είναι ο πρώτος εχθρός της δικαιολογίας. Η συνειδητοποίηση ότι όλα είναι αποτέλεσμα των επιλογών μας δεν είναι εύκολη ούτε ανώδυνη. Αλλά είναι λυτρωτική. Μόνο τότε ξεκινά η ουσιαστική μεταμόρφωση: όταν σταματάς να εξηγείς γιατί δεν μπορείς και ξεκινάς να ανακαλύπτεις πώς θα μπορέσεις.
Όσο πιο βαθιά αντιλαμβάνεσαι τη δύναμη που έχεις μέσα σου, τόσο πιο ασήμαντες φαντάζουν οι δικαιολογίες. Δεν έχουν πια χώρο στη ζωή σου, γιατί γνωρίζεις ότι η κάθε στιγμή είναι μια ευκαιρία επιλογής: να πας λίγο πιο μακριά, να σταθείς λίγο πιο ψηλά, να παλέψεις, ακόμα κι αν όλα γύρω σου λένε να εγκαταλείψεις.
“Η δικαιολογία είναι η προέκταση της αδράνειας του νου, η επιλογή είναι η δράση της συνείδησης σε πλήρη εγρήγορση. Όταν επιλέγεις, αρχίζεις να δημιουργείς.”
Η Εσωτερική Πυξίδα της Ευθύνης
Η ανάληψη ευθύνης είναι η πιο ώριμη μορφή πνευματικής εξέλιξης. Δεν πρόκειται για ένα κοινωνικό καθήκον ή για μια έννοια που επιβάλλεται εξωτερικά. Είναι εσωτερική πράξη. Σηματοδοτεί τη στιγμή που ο άνθρωπος παύει να αναζητά εξωτερικούς ενόχους για την πορεία του και αναλαμβάνει πλήρως τον ρόλο του δημιουργού. Δεν είναι εύκολο, όμως είναι απελευθερωτικό. Και είναι ο μόνος δρόμος που οδηγεί σε γνήσια προσωπική ανάπτυξη.
Όταν ένας μαθητής καράτε επιλέγει να σηκωθεί ξανά μετά από αποτυχία, να δοκιμάσει άλλη μία φορά την τεχνική, να επιμείνει παρότι πονά ή δυσκολεύεται, εκείνη τη στιγμή δεν υπακούει σε κάποιον κανόνα: εκφράζει ένα εσωτερικό αξιακό σύστημα. Αναλαμβάνει την ευθύνη όχι μόνο για τη δράση του αλλά και για το ποιος θέλει να είναι. Και αυτό τον καθιστά πραγματικά ελεύθερο. Γιατί η ελευθερία δεν είναι η απουσία κανόνων. Είναι η συνειδητή επιλογή τους.
Η αληθινή πειθαρχία, εκείνη που δεν γεννιέται από τον φόβο αλλά από τον αυτοσεβασμό, αποτελεί θεμέλιο για την ανάληψη ευθύνης. Ο ασκούμενος που λέει “θα τα καταφέρω”, χωρίς να γνωρίζει ακόμα πώς, ενεργοποιεί έναν χάρτη εσωτερικής καθοδήγησης. Έναν χάρτη που δεν βασίζεται σε συνθήκες αλλά σε αποφάσεις. Κι αυτό είναι κάτι που χτίζεται μέρα με τη μέρα, με ιδρώτα, επιμονή και βαθιά εσωτερική πρόθεση.
Σε κάθε επιλογή που κάνουμε, κρύβεται και ένα κομμάτι του μέλλοντός μας. Επιλέγοντας να αναλάβουμε την ευθύνη της θέσης μας, επιλέγουμε ταυτόχρονα και την κατεύθυνση της εξέλιξής μας. Όταν ένας αθλητής φτάσει στο σημείο να μην κατηγορεί ούτε καν τον εαυτό του, αλλά απλώς να αναγνωρίζει την κατάσταση και να αποφασίζει το επόμενο βήμα, τότε έχει κατακτήσει ένα από τα υψηλότερα επίπεδα αυτογνωσίας.
Η αντίληψη ότι οι επιλογές μας ορίζουν το μέλλον μας μάς απελευθερώνει από την ψευδαίσθηση του τυχαίου. Δεν είμαστε παρατηρητές της ζωής, αλλά οι διαμορφωτές της. Και κάθε φορά που αρνούμαστε μια δικαιολογία και επιλέγουμε να πράξουμε, δημιουργούμε ένα ρεύμα δύναμης που δεν φαίνεται άμεσα, αλλά μεταμορφώνει σταδιακά τα πάντα.
“Η ευθύνη δεν είναι βάρος, είναι η πυξίδα του αυθεντικού εαυτού. Όταν την κρατάς με σταθερό χέρι, καμία θύελλα δεν μπορεί να σε βγάλει από την πορεία σου.”
Η Δύναμη της Απόφασης: Ο Καθορισμός της Πορείας
Η απόφαση είναι η πιο αγνή και κοφτερή εκδήλωση της ανθρώπινης βούλησης. Είναι το σημείο μη επιστροφής, εκεί όπου ο νους και η καρδιά συναντώνται για να δώσουν εντολή στην πράξη. Δεν πρόκειται απλώς για μια επιλογή, πρόκειται για τη δέσμευση προς μια κατεύθυνση, ανεξαρτήτως των εμποδίων. Όταν κάποιος αποφασίσει στ’ αλήθεια, όλα γύρω του ευθυγραμμίζονται, αργά ή γρήγορα, με αυτή τη δέσμευση.
Στο καράτε, η απόφαση να συνεχίσεις όταν το σώμα κουράζεται, να ξαναδοκιμάσεις όταν αποτυγχάνεις, να πας λίγο πιο βαθιά στην κατανόηση της κίνησης ή του εαυτού σου, είναι πάντα μια απόφαση που απαιτεί εσωτερικό θάρρος. Δεν αφορά μόνο την τεχνική, αλλά τη στάση ζωής: “Επέλεξα να μη σταματήσω. Επέλεξα να τιμήσω τον δρόμο μου.” Αυτή η απόφαση, αθόρυβη αλλά ασύγκριτα ισχυρή, είναι το πραγματικό κατόρθωμα.
Η κοινωνία έχει γαλουχηθεί να αποδέχεται τις δικαιολογίες ως μέσο προστασίας. Όμως η τέχνη του καράτε και κάθε αυθεντική πειθαρχία, δεν κάνει χώρο για θύματα. Κάνει χώρο για πολεμιστές. Πολεμιστές που δεν πολεμούν πάντα εξωτερικούς αντιπάλους, αλλά το εσωτερικό βάρος της αναβολής, της αμφιβολίας, της απραξίας. Όταν καταργήσεις τις δικαιολογίες, έρχεται στην επιφάνεια το μόνο που υπάρχει: η δύναμη της καθαρής απόφασης.
Ο μαθητής που σταματά να λέει “δεν μπορώ” και αρχίζει να ρωτά “πώς μπορώ;”, ενεργοποιεί την πιο εξελιγμένη μορφή μάθησης. Αντί να ακινητοποιείται από τη δυσκολία, κινείται με σοφία ανάμεσα στα εμπόδια, αναζητώντας λύσεις. Ένας τέτοιος νους είναι πιο επικίνδυνος από οποιοδήποτε όπλο· είναι ένας νους που δεν κάμπτεται. Είναι ο νους του αυθεντικού καρατέκα.
Η ζωή, τελικά, δεν είναι ένας αγώνας μεταξύ εύκολου και δύσκολου, αλλά μεταξύ επιλογής και αναβολής. Όταν μάθεις να επιλέγεις με σαφήνεια, χωρίς να κρύβεσαι πίσω από δικαιολογίες, τότε αρχίζεις να καταλαβαίνεις και τη φύση του δρόμου σου. Όχι μόνο στο ντότζο, αλλά σε κάθε πτυχή της καθημερινότητας.
“Η απόφαση είναι ο συνδετικός κρίκος που ενώνει τον άνθρωπο με το πεπρωμένο του. Όταν προχωρήσεις χωρίς φόβο, ανακαλύπτεις πως η δύναμη υπήρχε πάντα μέσα σου, απλώς περίμενε να τη διατάξεις.”
Η Τέχνη της Επιλογής ως Τρόπος Ζωής
Σε έναν κόσμο που μας ωθεί να επινοούμε συνεχώς εξηγήσεις για την αδράνεια, ο καρατέκα καλείται να προτείνει έναν άλλον δρόμο. Όχι μέσα από θεωρίες, αλλά με το παράδειγμά του: να σηκώνεται κάθε μέρα, να προπονείται, να επιλέγει τη βελτίωση, ακόμα κι όταν κανείς δεν τον βλέπει. Το “δεν μπορώ” μετατρέπεται σε “δεν το έχω ακόμα επιλέξει”, και αυτό είναι το πιο ειλικρινές κάτοπτρο προσωπικής ευθύνης.
Η δύναμη να διαλέγεις τη στάση σου, την αντίδρασή σου, τον λόγο σου και την πράξη σου, είναι η ανώτερη μορφή ελευθερίας. Και είναι ένας δρόμος που διδάσκεται, όχι με λόγια, αλλά με πράξεις. Το καράτε δεν προσφέρει εύκολες απαντήσεις, προσφέρει ευθύνη, καθαρότητα και πειθαρχία. Κι εκεί κρύβεται η μεταμόρφωση: όχι μόνο του σώματος, αλλά και του χαρακτήρα.
Δεν υπάρχουν ιδανικές στιγμές για να αλλάξεις κάτι. Υπάρχουν μόνο στιγμές που επέλεξες να είναι καθοριστικές. Η απόφαση είναι εσωτερική κίνηση, όχι αποτέλεσμα εξωτερικής συγκυρίας. Ο μαθητής που το συνειδητοποιεί αυτό, όχι μόνο προοδεύει στο καράτε, αλλά και χτίζει μια ζωή όπου δεν σπαταλά την ενέργειά του σε “γιατί” και “αν”, αλλά επενδύει στα “τώρα” και “πώς”.
Το καράτε μας διδάσκει πως τίποτα δεν είναι αδύνατο όταν η απόφαση είναι καθαρή. Και αυτό, μεταφερόμενο στην καθημερινότητα, γίνεται μια φιλοσοφία ύπαρξης. Κανείς δεν φτάνει στην κορυφή κατά τύχη. Φτάνει επειδή, σε κάθε σταυροδρόμι, έκανε την επιλογή να συνεχίσει.
Το πιο απλό, λοιπόν, είναι και το πιο δυνατό: σταμάτα να ψάχνεις δικαιολογίες. Ξεκίνα να επιλέγεις. Εκεί ξεκινά η ζωή σου με αληθινό νόημα.
“Η κατάργηση των δικαιολογιών είναι μια πράξη εγκεφαλικής και συναισθηματικής κυριαρχίας. Όταν ο νους εκπαιδευτεί να επιλέγει αντί να αποφεύγει, και η ψυχή μάθει να τιμά τις αποφάσεις της χωρίς εσωτερικά προσχήματα, τότε ο άνθρωπος μετατρέπεται από παθητικός παρατηρητής σε δημιουργό της πραγματικότητας του.”
Τριαντάφυλλος Βασίλης
Προπονητής Καράτε αναγνωρισμένος από την Γενική Γραμματεία Αθλητισμού και την Παγκόσμια Ομοσπονδία Καράτε (W.K.F), Προπονητής Ειδικής Αγωγής με ειδίκευση στα παιδιά.
